Bogowie kształtowali losy ludzi i wszechświata. Bóstwa miały wpływ na ludzkie życie, naturę i zjawiska pogodowe. Stawiano na ich cześć pomniki i świątynie. Budziły strach, ale i respekt oraz fascynację. Ich historia i symbolika jest niezwykle ciekawa, a wpływ słowiańskich wierzeń dostrzegamy po dziś dzień.
Perun – bóstwo niebios
Początkowo Perun był bogiem bezpostaciowym, jednak z czasem zaczął nabierać silnie antropomorficznego wizerunku związanego z jego atrybutami: piorunem, toporem bądź młotem, gromem oraz koniem. Był słowiańskim odpowiednikiem greckiego Zeusa lub nordyckiego Odyna.
Etymologia imienia Perun
Nazwa tego boga jest nierozerwalnie związana rzecz jasna z piorunem — *perunъ to prasłowiańska nazwa gromu. Analizując etymologię tego wyrazu, należy rozłożyć go na dwa człony: per- i -un. Rdzeń per- ma związek z uderzaniem („bić, uderzać”), które jest widoczne chociażby w polskim czasowniku prać (pot. sprać kogoś na kwaśne jabłko). Rdzeń -„un” ma związek nazwą wykonawcy czynności. Po przeanalizowaniu członów imienia Perun powstaje nam: „Ten, który uderza”, „Uderzającego”, co odnosi się zarówno do bicia piorunami, jak i do działalności wojennej, sfery Perunowi przypisywanej.
Wygląd
Kroniki naszych przodków przedstawiają Gromowładnego jako mężczyznę w sile wieku, o siwej głowie i złotych wąsach. Wierzono w to, że ma on moc wywoływania błyskawic poprzez potrząsanie swą brodą bądź uderzanie bronią. Jego orężem był Młot Perunowy, który miał mieć moc sprowadzania deszczu i zwycięstwa nad wrogiem, chorobą i złymi duchami. Wśród ludów Słowian i Bałtów powszechne były niegdyś wierzenia, że uderzenie pioruna potrafiło sakralizować. Perun w wierzeniach Słowian był nierozerwanie wiązany również z dębem. Z tego też powodu to właśnie dąb jest powszechnie uważany za najważniejsze słowiańskie drzewo.
Znak Gromowładcy
Sześciobok foremnym, którego każdy wierzchołek łączy się ze środkiem. Sam ten symbol na terenie Słowiańszczyzny pojawiał się w różnych wariantach, jednak niezmienna była jego lokalizacja. Znak Gromowładnego żłobiło się na belkach powały, aby w ten sposób zabezpieczyć budynek przed uderzeniem pioruna. Symbol ten zdołał przetrwać do dziś pod postacią góralskiej rozety, znanej również właśnie w tej pierwotnej funkcji — zabezpieczania konstrukcji przed nawałnicami.
Weles
Zwany też Wołosem – bóg ten był opiekunem bydła, gospodarstwa i dobrobytu, choć to ledwie początek listy dziedzin przypisywanych temu bóstwu.
Wołos w wierzeniach Słowian był zwierzchnikiem Nawii, miejsca, do którego przybywały dusze zmarłych. Był często wyobrażany jako postać siedząca na tronie pośród korzeni Drzewa Kosmicznego. Był bóstwem magii, klątw i innych sztuk tajemnych, choć nieobca była mu też sztuka, jak chociażby poezja. Zoomorficznym wcieleniem Welesa był Żmij, przypominająca smoka gadzia postać z wierzeń dawnych Słowian, która na obszarze Słowiańszczyzny była kojarzona raczej pozytywnie. Żmij sprawował opiekę nad wodami i zasiewami, walczył z wrogimi istotami, a także wchodził w związki z kobietami, których owocem byli potężni wojownicy.
Swaróg
Bóstwo słońca, ognia niebiańskiego i kowalstwa. Słowiański odpowiednik greckiego Hefajstosa. Jedyny z bogów, którego istnienie poświadczone jest na całej słowiańszczyźnie.
Podłożem pochodzenia tego bóstwa były wierzenia indoeuropejskie, czego dowodzą takie formy jak svár – „niebo, raj” lub perskie χvar – „słońce”. O związkach z ogniem świadczy też rekonstruowana prasłowiańska forma *sъvariti — kuć, skuwać coś na gorąco, która przetrwała w polszczyźnie za sprawą metaforycznego swarzyć się „kłócić się żarliwie”. Swaróg jest często kojarzony z kowalstwem, wytwarzaniem narzędzi oraz ustanawianiem prawa. O oddawaniu czci temu bóstwu świadczą zachowane nazwy miejscowe (np. wielkopolski Swarzędź, pomorski Swarożyn).
Świętowit
Na Połabszczyźnie powszechnie wynoszono Świętowita nad wszelkich innych bogów: wznoszono ku jego czci świątynie, a także składano mu bardzo sowite ofiary. Kapłani tego boga byli szczególnie uprzywilejowani we wspólnocie, czego konsekwencją był ich niebagatelny wpływ na ówczesną politykę. Świętowit dla dawnych Połabian był bogiem wojny i urodzaju.
Etymologia imienia Świętowit
Poprawna forma Świętowit składa się z dwóch ważnych członów: święt- oraz -wit. Człon *svęt, który dziś budzi kojarzenia ze świętym, a przez to też – z religią chrześcijańską. Dla dawnych plemion słowiańskich wyraz święty w tym znaczeniu rozumiano jako „rozporządzający dobroczynną mocą magiczną”, mający związek z irańskim spenta i litewskim sventas będącymi określeniami niepowstrzymanej siły zapładniającej, zdolnej do krzesania życia i ożywiania sił natury. Święty to także dawny synonim słowa wielki bądź potężny. Drugi człon za to oznaczał pana, władcę, zwierzchnika jakiejś konkretnej sfery. Świętowit to zatem wielki pan rozporządzający mocą nadprzyrodzoną.
Świętowit a symboliczna czwórka
Cyfrą nierozłącznie kojarzoną z tym bóstwem była czwórka – ze względu na to, że przedstawiano go zawsze z czterema twarzami. Czterogłowe przedstawianie Świętowita miało związek z symbolicznym znaczeniem czwórki, którą można postrzegać jako doskonałość i zamkniętą całość. Nawiązywało to też do czterech stron świata, które stale Świętowit obserwował i nad którymi czuwał.
Źródła:
- A. Gieysztor, Mitologia Słowian;
- Świętowit – bóg o czterech obliczach, blog.slowianskibestiariusz.pl [30.01.2024];
- Weles/Wołos – pan podziemnego świata, sławosław.pl [30.01.2024];
- Perun, ozdoby-wikingow.pl [30.01.2024].
Oprac. Ewelina Rakoczy, Kraków 2024 ©
