Nordycka wizja kosmosu zakładała istnienie drzewa Yggdrasil pomiędzy niezliczoną ilością gwiazd. Było ono osią łączącą magiczne istoty z ludźmi, pozwalając im na wspólne koegzystowanie, jednocześnie będąc łącznikiem pomiędzy światem materialnym, a duchowym. Jak zatem wyglądało drzewo, które unosiło na swoich gałęziach całą obszerną rzeczywistość?
Yggdrasil – rola w mitologii nordyckiej
Yggdrasil stanowi jeden z ważniejszych punktów w mitologii nordyckiej – bez tego drzewa nie byłoby istniejącego świata. Uważano je za centrum układu kosmicznego (axis mundi), przez które przepływa magia i łączy wszystkie żyjące istoty. Drzewo to było tak potężne i majestatyczne, że jego liście mogły pokryć całe krainy. Korona rozpościerała się wzdłuż i wszerz, zaś korzenie ginęły się w bezkresnych odmętach przestrzeni kosmicznej. Święty jesion miał bardzo istotne zadanie – podtrzymywać między gałęziami i korzeniami dziewięć światów, które stanowiły całą rzeczywistość nordyckiej wizji świata.
„Święty jesion Yggdrasill wiem, gdzie stoi błyszczący i bogaty; rosa z niego na dolinę ocieka. Nieuszkodzony stoi w studni przeszłości Urdar brunnen” – Edda Starsza
Symbolika Yggdrasila to przede wszystkim wytrwałość i wiedza. Święte drzewo istniało od zarania dziejów. Można rzecz, że widziało ono wiele początków i zebrało w swoich korzeniach wiedzę, o której desperacko marzył Odyn. Kolejne z symbolik, jakie przypisywane są Yggdrasilowi, to regeneracja – początek, koniec i odradzanie to jedne z kluczowych cykli tej mitologii. Wszelakie wydarzenia były swego rodzaju pętlą. Drzewo kojarzone jest również z harmonią oraz jednością. Obraz potężnego Yggdrasila maluje się jako łącznik wszystkich istnień, a także most między materią i duchowością.
Yggdrasil i jego części
Konstrukcja drzewa opierała się na trzech głównych korzeniach, które przechodzą przez trzy krainy. Istnieją natomiast dwie wersje tego jak wyglądało ich rozłożenie. Pierwsza zakłada, że przechodzą one przez: Midgard, czyli królestwo ludzi, Jotunheim, które jest królestwem gigantów i Helheim – krainę zmarłych. Snorri jednak w swojej książce Edda Młodsza przedstawia inną wizję – każdy korzeń zaczyna się od studni. Zamienia on również dwie krainy, przez które korzenie znalazły swą drogę. Ostatecznie prezentuje nam takie zestawienie: Midgard, Nifelheim i Asgard.
- Studnia Urd – zamieszkiwały przy niej Trzy Norny: Urd, Werdanda i Skul. Tkaczki losu nie odpowiadały przed nikim; były starsze i potężniejsze niż bogowie. Podlewały one korzeń, przechodzący przez Asgard, aby nigdy nie usechł;
- Studnia Mimira – znajdywała się pod drzewem, w jej wodach płynęła największa mądrość, która sprawiała, że pijąca z niego istota stawała się wszechwiedząca. Warunkiem wypicia z ów studni było poświęcenie (na co niewielu się ośmieliło);
- Studnia Hvergelmir – leży w otchłani zwanej Ginnungagap, będąc źródłem wszystkich rzek. Korzeń, który wyrasta z tej studni, przechodził przez Nifelheim i był podgryzany przez smoka Niddhoga.
Mieszkańcy
Yggdrasil może wydawać się cichym miejscem ze względu na swoje położenie w przestrzeni kosmicznej. Drzewo życia jednak, jak nazwa wskazuje, jest dość obleganym i licznym w mieszkańców miejscem. W dolnej, jak i górnej części Yggdrasilu, żyją najróżniejsze stworzenia, a także istoty magiczne, które odgrywają istotną rolę w mitologii nordyckiej. Od skrzydlatego węża skazanego na więzienie pod korzeniami, po wiewiórkę, która przemieszcza się między gałęziami – oto mieszkańcy kosmicznego drzewa Yggdrasil:
- Niddhog – skrzydlaty wąż–smok, uwięziony między korzeniami Yggdrasilu, a jednocześnie mieszkaniec krainy zmarłych. Powoli podgryza drzewo w celu uwolnienia siebie oraz reszty pomniejszych węży i smoków;
- Rattatosk – skacząca między gałęziami wiewiórka, która ma rolę posłańca między Niddhogiem, a orłem w koronie drzewa. Podsyca ona konflikt między tą dwójką;
- Bezimienny Orzeł – ptak siedzący na samym szczycie drzewa;
- Vedrfolnir – sokół siedzący na głowie Bezimiennego Orła;
- Dáinn, Dvalinn, Duneyrr i Duraþrór – cztery jelenie, podjadające liście i gałęzie świętego drzewa.
9 światów kosmicznego drzewa: Midgard
Midgard przynależał do ludzi i znajdował się pomiędzy Niflheim, a Muspelheim. Kraina powstała z części ciała Ymira, olbrzyma, który był pierwszą żywą istotą we wszechświecie. Midgard był połączony ze światem bogów przy pomocy tęczowego mostu (Bifrost). Swego rodzaju patronem dla krainy był Thor – uwielbiany przez ludzi bóg burz i piorunów. Zaskarbił on sobie ich sympatię i określany był obrońcą tego świata.
Do mórz Midgardu zesłany został potężny wąż Jormungand – jedno z potwornych dzieci Lokiego. Rozmiarem był tak wielki, że z łatwością otaczał on całą krainę, a na dodatek pożerał swój własny ogon. Podczas Ragnarok wielki gad zbudzi się i stanie się zagładą Midgardu, zatruwając całą krainę i niebo swoim jadem. Ostatecznie stanie do wyrównanego pojedynku z Thorem, w którym oboje się wykończą.
Asgard – domostwo Asów
Asgard umieszczony był na samym szczycie drzewa, stąd Asów również łączono i nazywano bogami nieba. Przez środek krainy przechodził jeden z poprzednio wspomnianych korzeni świętego drzewa, przy którym stacjonowały Norny. Jak wyglądała okolica wokół? Tak naprawdę Asgard był jedną wielką niekończącą się polaną. Nosiła ona nazwę Idawall i nieważne, co się działo, była zawsze zielona oraz pełna życia. Wszelkie pałace i domostwa (a było ich wiele) mieściły się za wielkim kamiennym murem, który został kiedyś wybudowany przez olbrzyma, chcącego zawrzeć układ z bogami.
Asgard był połączony tęczowym mostem (Bifrostem) z Midgardem. U jego straży stał As – Heimdall, którego rezydencja mieściła się na samym początku wspomnianego mostu. Słyszał on i widziała wszystko, co dzieje się w dziewięciu krainach drzewa Yggdrasil. Nie potrzebował ani grama snu. Nosił przy sobie róg Gjallarhorn, a miał go użyć w momencie rozpoczęcia Ragnarok, zwiastując wojnę. Wszyscy, którzy przeżyją starcie i będą zasłużeni – trafią na wzgórze Gimle, znajdujące się w Asgardzie, które będzie istnieć nawet, gdy upadną inne światy.
Wanaheim – ostoja Wanów
O Wanaheim wiadomo dość niewiele (tak samo jak o bogach pochodzących z tego świata). Zważając jednak na naturę dynastii Wanów, można śmiało założyć, że ta kraina była przeciwieństwem Asgardu. Asowie, będąc bogami prawa i wojny, trzymali się sztywno ustalonych zasad; pilnowali porządku, a ich krainę można było opisać jako ułożoną i harmonijną. Wanowie natomiast byli łączeni z urodzajem, naturą i magią. Reprezentowali swojego rodzaju dzikość. Można śmiało powiedzieć, że Wanaheim była krainą obfitującą w faunę i florę, dziką oraz praktycznie niezamieszkaną.
Jedna z ładniejszych interpetacji Wanaheimu znajduje się w grze God of War: Ragnarok z 2022 roku. Lokacja obfita jest w najróżniejszą roślinność; wydaje się całkowicie przejęta przez siły natury i prezentuje się naprawdę widowiskowo, nadając charakter krainie. Sama gra jest ciekawą formą zapoznania się ze światami mitologii nordyckiej. Trzeba jednak pamiętać, że niektóre zastosowane w niej zabiegi mają na celu urozmaicić rozgrywkę – wydarzenia, bądź informacje w niej przekazane, nie są zgodne całościowo z mitologią.
Jotunheim – dom olbrzymów
Jotunheim, nazywane również Utgardem, było lodową krainą, przynależącą do rasy olbrzymów (Jotuni), wiecznie walczącą z bogami. Nazwy mogą być stosowane wymiennie. Jotunheim pochodzi od nazwy rodu olbrzymów zamieszkujących ten świat, zaś Utgard był swojego rodzaju stolicą. Przez Skandynawów był widziany i interpretowany jako miejsce chaosu. Jednak odzwierciedlał, według nich, świat ówczesnych Nordów oraz był z nim często porównywany.
Świat składał się głównie z górzystych terenów pokrytych gęstymi lasami, które zasypane były przez wszechobecny śnieg. Niewiele flory mogło tam przetrwać – zimno sprawiało, że nie występowała tam żyzna gleba, a jedynymi skupiskami roślin, jakie można było spotkać, były potężne mroczne lasy, które budziły strach oraz podziw. Szczególnie Jotunheim upodobały sobie olbrzymy lodowe i olbrzymy skalne, którym nie przeszkadzała przeraźliwie niska temperatura.
Niflheim – kraina nieustającej mgły
Nifleheim jest kolejną krainą, w której występują lodowe olbrzymy. Była położona pod korzeniami drzewa Yggdrasil. Ta jednak, różni się od Jotunheimu. Niflheim jest skuty pradawnym lodem, istniejącym jeszcze przed powstaniem świata. Wraz z Muspelheim (ognistą krainą), nadały one początek nowym istnieniom. Z połączenia dwóch światów utworzyła się natomiast wieczna para i mgła, która utrzymywała się w tej krainie, jednocześnie będąc najzimniejszym miejscem ze wszystkich dziewięciu światów.
Muspelheim – dom ognistego olbrzyma Surtura
To ognista kraina, która przyczyniła się do powstania nowych istnień i zapoczątkowania kosmologii mitologii nordyckiej. Dominowała tam lawa i powszechny gorąc. Leżący na południe od Ginnungagap świat, był pod władzą Surtura – przywódcy ognistych olbrzymów. Podczas Ragnarok, Surtur przybędzie na pole bitwy i ze swoim ognistym mieczem przyniesie zagładę bogom. Ogień oraz lód będą towarzyszyć w mitologii na początku istnienia, a także w dniu ostatecznym.
Alfheim – świat Elfów
Alfheim to kraina położona między niebem, a ziemią. Panowały tam elfy, nazywane jasnymi bądź świetlistymi. Była przepełniona światłem i odznaczała się nadzwyczajnym pięknem (tak samo jak jej mieszkańcy).
W Eddzie Poetyckiej to Frej został mianowany władcą Alfheimu; nieznane są jednak powody przejęcia jego władzy nad tą krainą. Niezaprzeczalnie, jednak istnieją powiązania między Wanami, a elfami, co może oznaczać, że w tej dynastii płynęła elficka krew i mogli posiadać pewne cechy wspólne z tą rasą.
Svartalfheim lub Nidavellir – domostwo krasnoludów
Svartalfheim mieściło się między Midgardem, a Niflheimem (prawdopodobnie między korzeniami drzewa Yggdrasil). Kraina była domem dla krasnoludów; ukryta we wnętrzu ziemi tworzyła bezpieczną twierdzę dla lubujących się w ciemnościach istot. Labirynt niezliczonych tuneli i komnat mógł zgubić niejednego przybysza. Mimo to, krasnoludy bardzo dobrze w takim układzie się odnajdywały. Bogowie nordyccy określali je jako istoty mroku. Były one czułe na słońce – wraz z kontaktem ze słonecznymi promieniami miały zamieniać się w kamień.
Krasnoludy były mistrzami kowalstwa i doskonałymi znawcami kamieni szlachetnych. Były dzięki temu uzdolnione w każdym możliwym zawodzie powiązanym z bogactwami ziemi. Ze względu na swoje niezawodne umiejętności, były odpowiedzialne za dary i bronie, które były wykonywane specjalnie dla bogów. Między innymi można im przypisać stworzenie łodzi Freja, włócznie Odyna, czy sławny na cały świat – młot Thora (Mjolnir). Z ciekawostek można dodać, iż kraina Svartalfheim i mitologia nordycka były inspiracją do znanych nam dobrze krasnoludów z książek Johna Ronalda Reuela Tolkiena!
Helheim – kraina umarłych
Władała nią na wpół zgniła bogini – córka Lokiego i olbrzymki Angrbody, a także siostra węża Jormunganda i wilka Fenrira. Hel została przydzielona do panowania nad Helheim przez Odyna. Władczyni nie była uznawana za okrutną, a wręcz przeciwnie – symbolizowała neutralność. W pierwotnych tekstach, bogini była przydzielona do Niflheim. Na utworzenie krainy zmarłych mogło mieć wpływ chrześcijaństwo, które było coraz bardziej powszechne na terenach Skandynawii. Te dwie krainy są często ze sobą łączone – należy jednak pamiętać, że są wyróżnione jako dwa osobne miejsca.
Helheim to domena zmarłych. Kraina oferowała niewiele pod kątem widoków i krajobrazów. Wszędzie panowała ciemność i szarość, a samo miejsce otoczone było bramami oraz rzekami odgradzającymi Hel od innych światów. Można rzecz, że było to raczej miejsce przypominające cmentarz. Helheim posiadał jeszcze kilka miejsc, które miały swoje konkretne przeznaczenia, na przykład ponury korytarz – Hala Śmierci, którego nazwę z języka islandzkiego można przetłumaczyć na niedolę. Niezależnie jednak od tego, jak depresyjnie może być przedstawiany Hel, zmarli nadal normalnie tam funkcjonowali, wykonując wszelkie aktywności, jakie znali za swojego śmiertelnego życia.
Źródła:
- The Three Wells of Yggdrasil – „bavipower.com” [data dostępu: 28.01.24r.]
- Yggdrasil – „pl.wikipedia.org” [data dostępu: 28.01.24r.]
- Yggdrasil – „norse-mythology.org” [data dostępu: 28.01.24r.]
- Cosmology – „norse-mythology.org” [data dostępu: 28.01.24r.]
- Edda starsza poetycka, Wydawnictwo Armotyka, 2006, s. 8 [data dostępu: 28.01.24r.]
Oprac. Hugo Burdajewicz, Kraków, 2024 ©
