Panteon słowiańskich bóstw był równie obszerny, jak w innych mitologiach. Każda sfera życia miała przypisanego opiekuna, który sprawował nad nią pieczę. Mimo, że zależnie od regionu mogli się różnić imieniem lub atrybutami ich kult się zachował, pozostawiając fascynujący zasób dziedzictwa kulturowego.
Marzanna – bogini śmierci i odrodzenia
Inaczej nazywana Moreną, Śmiertką. Bóstwo zimy, śmierci, ale także odrodzenia, ziemi i wód. Była odpowiedzialna za płodność ziemi uprawnej, ale także za panowanie nad światem zmarłych – stąd można ją było postrzegać jako bogini śmierci. Swoje pozytywne oblicze ukazywała w obdarzaniu świata życiodajną mocą i urodzajem. Można ją było postrzegać jako słowiańską Matkę Natury.
Wierzono, że po odejściu zimy Marzanna zapadała w głęboki sen, a na jej miejsce przychodziła Dziewanna – zależnie od regionu uznawana za jej córkę lub drugie wcielenie – bóstwo życia. W trakcie wiosny, nad którą wodzę sprawował Jaryło (inaczej zwany Jarowitem), wchodziła z nim w związek, co powodowało rozkwit natury, sił płodności i dorodne plony. Ponowie na koniec roku miejsce Dziewanny zastępowała Marzanna zsyłając na świat zimę – okres „śmierci świata”.
Postać Marzanny możemy kojarzyć ze świętem Jarych Godów, gdy to właśnie w pierwszy dzień wiosny topiono kukłę o tymże imieniu. Symbolizowało to odejście zimy i miało przynieść żyzne plony na okres zbiorów.
Dadźbóg i Swarożyc – kolejne pokolenie bóstw
Wierzono, że Swaróg miał dwóch synów: Dadźboga i Swarożyca. Bóstwa były utożsamiane z dwoma przeciwnymi elementami – dniem i nocą. Swarożyc był bogiem ognia i kowalstwa, najprawdopodobniej to on wykuwał gwiazdy, które można było dostrzec na niebie w bezchmurną noc. Istniała legenda, gdzie został wysłany do krainy Welesa, który skradł kawałek słońca należący do Swaroga. Syn podczas próby odzyskania własności ojca, mimo, że udało mu się osiągnąć swój cel, został złapany przez Welesa na granicy świata żywych i umarłych. Ten go przeklął, doprowadzając do zamiany we wszystkim dzisiaj znanego ptaka – kruka, a tym zmuszając go do życia na ziemi. Legenda ta jednak najprawdopodobniej została poparta wierzeniami chrześcijańskimi utożsamiając tym Swaroga z Bogiem, Swarożyca z Synem Bożym, a Welesa z Diabłem.
W kwestii Dadźboga sprawa nie do końca jasna. Istnieje szansa, że Dadźbóg i Swarożyc to ta sama osoba, ale ze względu na regiony kultu zrodziły się z ich historii dwie postacie. Niektórzy podejrzewają, że Swaróg mógł też tak naprawdę nie mieć żadnych synów, a wszystkie wymienione postaci to tylko jego odzwierciedlenia.
Mokosz – bogini ziemi i losu
Poświadczona wśród Słowian jako odpowiedniczka Matki Ziemi. Była bóstwem płodności i urodzaju, ale także opiekunką kobiet i dzieci. Łączyło się ją z, głównie popularnym na ziemiach rosyjskich, kultem. W dawnych czasach ziemie uważano za świętą. Odsyłano do niej grzechy, przyrzekano całując ją i obowiązywał zakaz jej „ranienia”. Nie wolno było z niej wyrywać trawy, plucia na nią, bądź nadmiernego wbijania w nią kołków. Traktowano ją jako kobietę brzemienną, która wymaga opieki by móc później wydać dorodne plony.
Mokosz była dodatkowo powiązywana z tkactwem, stąd jest często przedstawiania jako postać z włóczką lub pajęczyną. Kojarzenie bóstwa z nicią zostało połączone z przysłowiową linią życia, skąd wierzono, że Mokosz miała wpływ na ludzki los.
Chors – władca wodnych demonów
Uznawany za słowiańskie bóstwo solarne bądź lunarne. Inaczej nazywany Chorosem. Przypisuje mu się sprawowanie władzy nad demonami wodnymi i nocnymi, np. zmorami i rusałkami. Był także odpowiedzialny za fazy księżyca. Ze względu na ten atrybut przypisywano mu powiązanie z wilkołactwem, mogące wpływać na sposób jego prezentacji. Ze względu na solarną i lunarną sferę spekulowano, że był łączony z Dadźbogiem będącym synem Swaroga, lub z Welesem – bogiem podziemi.
Rod – bóstwo losu
Bóstwo, którego bliżej pełnione funkcje nie są jasno określone. Jego imię może odnosić się do taki słów jak: „ród”, „rodzina”, co sugeruje pełnienie przez niego funkcji jako opiekun tych wartości. Słowo „rod” może odnosić się również do ogólnie rozumianego pożytku, urodzaju i płodności, co przedstawia go jako dawcę życia. Był uznawany za bóstwo nadrzędne, takie które powstało przed wszystkimi innymi. Najczęściej przedstawiano go jako starce w obecności trzech kobiet – rodzanic – boginek kojarzonych z kształtowaniem ludzkiego losu. Razem z nimi pełni funkcję orędownika losu. W celu złożenia mu hołdu najczęściej ofiarowano chleb, ser i miód, a towarzyszącym boginkom: kosmyki włosów i kaszę.
Źródła:
- A. Gieysztor, Mitologia Słowian;
- Rod – opiekun rodziny i dusz przodków, blog.slowianskibestiariusz.pl [30.01.2024];
- Marzanna – bogini zimy i śmierci, blog.slowianskibestiariusz.pl [30.01.2024];
- Bogowie słowiańscy – panteon, ozdoby-wikingow.pl [30.01.2024].
Oprac. Ewelina Rakoczy, Kraków 2024 ©
